Een rivier die zijn vervuilers een proces aandoet, een bos dat naar de rechtbank stapt,... zou dat kunnen in de toekomst? Ontdek het samen met Belmundo, het Gents festival rond internationale solidariteit, dat in maart '22 een maand lang in het teken zal staan van 'Rechten van Mens en Natuur'.

In deze editie gaat Belmundo samen met de Gentenaar op zoek naar hoe mens en natuur verbonden zijn en hoe we samen kunnen strijden voor een gezonde en leefbare planeet. De mens is zonder enige twijfel deel van de natuur en toch dragen we er zo weinig zorg voor. De recente pandemie toont aan wat de gevolgen hiervan kunnen zijn maar liet tegelijk ook bij velen de appreciatie voor de natuur toenemen. Het is duidelijk dat zowel mens als natuur voor specifieke uitdagingen staan. Denk maar aan de klimaatcrisis, het verlies aan biodiversiteit en de toenemende ongelijkheid.

Mensenrechten zijn een gekend begrip, het zijn fundamentele rechten die ieder mens heeft, juist omwille van het mens zijn. In 1948 zijn ze officieel aangenomen in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Rechten beschermen ons en kunnen ons niet zomaar worden afgenomen (Liga van Mensenrechten, z.d.). Vrijheid, gelijkheid, recht op onderwijs, bezit, werk naar keuze en het uitkomen voor je mening lijken voor ons een evidentie. Het is helaas duidelijk dat deze rechten niet altijd gerespecteerd worden, zoals de arbeidsomstandigheden in de textielfabrieken in Bangladesh of de inheemse bevolking van Bolivia die moet ruimen voor industrie (Raftopoulos, 2017). Maar ook België moet dringend stappen ondernemen als het over mensenrechten gaat. Denk maar aan de rechten van asielzoekers en migranten, de strijd tegen racisme, discriminatie en seksueel geweld en de schrijnende toestand in heel wat gevangenissen (Amnesty International, 2021). Ook het recht om op te komen voor het weinige natuur dat ons in Vlaanderen nog rest, staat momenteel onder druk. De regering wil het burgers die bijvoorbeeld verzet willen aantekenen tegen het kappen van een bos juridisch onmogelijk maken (Natuurpunt, 2021).

Een boom, een rivier of een volledig natuurgebied met rechten, op het eerste zicht lijkt het een eigenaardig idee. Wat wil die rivier en hoe kan ze zichzelf verdedigen in de rechtbank? Aan inspiratie is er alleszins geen gebrek. Zo is in Nieuw-Zeeland de Whanganui Rivier als rechtspersoon erkend na een jarenlange strijd van de Maori-gemeenschap. In de praktijk wil dit zeggen dat een zestal voogden de rivier in de rechtbank vertegenwoordigen en hier spreken in naam van de gezondheid en het welzijn van de rivier (Middeldorp, 2016). De Whanganui Rivier is niet alleen, ook in India en Bangladesh zijn er rivieren met rechten. In Ecuador nam men de rechten van de natuur op in de grondwet en in Bolivia zijn er wetten over het voortbestaan van “Moeder Natuur” (Schoukens, 2018). We hoeven het zelfs niet enkel zo ver van huis te zoeken. In Nederland streven milieuactivisten naar het toekennen van rechten aan de Waddenzee (van de Venis, Lambooy & Berkhuysen, 2018) en in België riep minister Wilmès op om ecocide, het veroorzaken van ernstige en langdurige schade aan het milieu, te erkennen als misdaad in het Internationaal Strafhof (Baeyens, 2021).

Dat brengt ons terug bij de relatie tussen mens en natuur, die dringend aan verandering toe is. Mensenrechten staan onder druk en het is duidelijk dat de huidige regelgeving en milieuwetten er niet in slagen om de natuur te beschermen. Maar hoe kan het dan wel? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de mens en natuur in harmonie leven en een gezond leefmilieu gegarandeerd is voor ons en voor toekomstige generaties? Volstaat het om ervoor te zorgen dat de huidige milieuwetten strikt worden nageleefd? Naast onze rechten, welke plichten hebben wij als mens? Moeten we het recht op een proper leefmilieu als mensenrecht erkennen of de natuur zelf ook rechten geven? Is het toekennen van rechten een noodzakelijke stap richting meer waardering voor de natuur? En hoe kunnen we er tegelijk voor zorgen dat dit niet ten koste gaat van de mensenrechten? Wat kunnen we leren van bewegingen die uitgaan van de gelijkwaardige relatie tussen mens en natuur, zoals het ecofeminisme en de levenswijze van Buen Vivir?

Het lot van mens en natuur zijn overduidelijk verbonden en er is geen tijd meer te verliezen in de strijd voor een gezonde en leefbare planeet. Ontdek tijdens Belmundo Festival ’22 welke rol jij samen met tal van Gentse organisaties hier in kan spelen.

Referenties

Amnesty International. (2021). België doet examen mensenrechten voor de VN, Amnesty International roept op tot ambitieuzer engagement.

Baeyens, A. (2021). Een stap dichter bij de erkenning van ecocide als internationale misdaad.

Liga van Mensenrechten. (z.d.). Wat zijn mensenrechten, en waarom verdienen ze onze bescherming?

Middeldorp, T. (2016). Wat als een rivier rechten krijgt?

Natuurpunt. (2021). Vlaamse regering maakt burgers én natuur monddood.

Raftopoulos, M. (2017). Contemporary debates on social-environmental conflicts, extractivism and human rights in Latin America.

Schoukens, H. (2018). Rechten van de natuur als paradigmashift: de langzame verbrokkeling van een eeuwenoude breuklijn binnen ons juridisch systeem?

van de Venis, J., Lambooy, T. & Berkhuysen, A. (2018). De Waddenzee heeft ook rechten en die horen in de Grondwet te staan.

‍